Mural, upamiętniający żołnierzy Armii Krajowej, walczących w powojennej Polsce powstał na murze Oddziału Zewnętrznego Zakładu Karnego w Zamościu. Jego uroczyste odsłonięcie odbyło się 15 sierpnia, w dniu Święta Wojska Polskiego.
Mural wykonała Fundacja Pamięci Narodów z siedzibą w Warszawie, w ramach konkursu zorganizowanego przez Ministerstwo Obrony Narodowej pt. „MUR – ale historia Wojska Polskiego”. W uroczystości odsłonięcia wzięły udział m.in. rodziny żołnierzy II Inspektoratu Armii Krajowej, w tym także wnuk Mariana Pilarskiego „Jara”, Dariusz Pilarski.
Zakład Karny w Zamościu reprezentowali: Zastępca Dyrektora, por. Piotr Grabczak oraz Zastępca Kierownika Działu Ochrony, mjr Piotr Rypina.
Żołnierze niezłomni, których wizerunki wykonano na murze, to:
Józefa Płonka ps. „Czarny” – zakonnik Bernardynów, gwardian klasztoru w Radecznicy. Członek podziemia konspiracyjnego, jako kapelan 9. pułku piechoty legionów AK. Bliski współpracownik por. Mariana Pilarskiego „Jara”, oskarżony w procesie kierownictwa II Zamojskiego Inspektoratu AK. Skazany na więzienie.
mjr Marian Pilarski ps. „Grom”, „Jar”, „Olgierd”, „Bończa” „Major 134” – polski działacz podziemia niepodległościowego w czasie II wojny światowej oraz powojennego podziemia antykomunistycznego, komendant Obwodu Zamojskiego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość i Inspektor II Inspektoratu Zamojskiego Armii Krajowej. W 1952 r. został zamordowany przez komunistów w podziemiach Zamku Lubelskiego. Pośmiertnie awansowany na stopień pułkownika.
Stanisław Bizior ps. „Eam”, „Śmigło” – działacz powojennego podziemia antykomunistycznego, komendant Lotnej Żandarmerii w ramach Obwodu Zamojskiego AK–WiN. Wraz z oddziałem Romana „Urszuli” Szczura brał udział w odbiciu więźniów z więzienia w Zamościu. Aresztowany przez UB i skazany na karę śmierci, którą wykonano w 1952 r.
por. Roman Szczur ps. „Urszula” (nazwisko konspiracyjne Roman Szumski) – podoficer KOP i WP, por. AK-WiN. Dowodził placówkami Stary Zamość i Nielisz Obwodu ZWZ-AK Zamość. W dniu 8 maja 1946 r., por. Roman Szczur dowodząc 18 żołnierzami WiN rozbił komunistyczne więzienie w Zamościu uwalniając 301 więźniów (w tym czterech swoich podkomendnych, skazanych na karę śmierci ). Został aresztowany przez UB. Wyrok śmierci wykonano na nim 23 stycznia 1950 r. w więzieniu we Wrocławiu. Został pośmiertnie awansowany na stopień kapitana.
Józef Pyś ps. „Ostry” – od 1943 r. żołnierz oddziału AK Jana Turowskiego „Norberta” pod pseudonimem „Śmiały”. Po wkroczeniu Sowietów był członkiem oddziału AK Tadeusza Łagody „Barykady”. Został uwolniony z więzienia w Zamościu w akcji oddziału Romana Szczura. Od maja 1946 r. do sierpnia 1946 r. żołnierz oddziału „Urszuli”. Prawdopodobnie od marca 1948 r. był żołnierzem II Inspektoratu Zamojskiego AK i wchodził w skład I rejonu Kotlice. W 1951 r. został ciężko ranny w walce z MO. Zmarł w szpitalu.
Autor szer. Magdalena Wójtowicz, szer. Mateusz Synowiec/ Zakład Karny w Zamościu
