24 lipca w Zawalowie odbyło się uroczyste odsłonięcie płyty pamiątkowej żołnierzy II Inspektoratu Zamojskiego Armii Krajowej i Kompanii Lotnej Żandarmerii pod patronatem Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Ministra Edukacji i Nauki oraz Posła na Sejm RP Sławomira Zawiślaka. Organizatorami wydarzenia byli Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość oraz Stowarzyszenia Rozwoju Lokalnego Zamojszczyzna. Fundatorem płyty jest Instytut Pamięci Narodowej.
Inicjatywa ta upamiętnienia żołnierzy II Inspektoratu Zamojskiego Armii Krajowej i Kompanii Lotnej Żandarmerii. Jest to efekt podjętej współpracy pomiędzy ŚZŻAK O/Z a członkami rodzin żołnierzy.
Z wnioskiem o upamiętnienie żołnierzy na tablicy pamiątkowej na posesji rodziny Rogalskich w maju wystąpił Andrzej Hulanicki – wnuk ppor. Ludwika Rogalskiego ps. „ Kanciarz ”, Zastępcy Dowódcy Placówki i Dowódcy I Kompani Lotnej Żandarmerii Kolonii Zawalów II Inspektoratu Zamojskiego AK pod dowództwem mjra Mariana Pilarskiego ps. „Jar”.
Tablica pamiątkowa została usytuowana obok istniejącego jeszcze budynku, gdzie konspiratorzy i dowódcy Inspektoratu mieli swój punkt kontaktowy oraz miejsce zebrań.
Uroczystości rozpoczęły się zbiórką pocztów sztandarowych, gości oraz pozostałych uczestników uroczystości w miejscu odsłonięcia płyty pamiątkowej. Patriotyczne wydarzenie rozpoczęło się od wprowadzenia pocztu sztandarowego WP wystawionego przez 2. Pułk Rozpoznawczy im. mjra Henryka Dobrzańskiego „Hubala” w Hrubieszowie, a następnie odśpiewano Hymn Państwowy, po którym została odprawiona Msza Święta w koncelebrze o. prof. Oktawiana Romana Jusiaka, ks. prof. Czesława Gałka oraz ks. Roberta Fuka, proboszcza parafii w Zawalowie.
hm. Anna Rojek, prowadząca niedzielną uroczystość, powitała przybyłych Gości; Marcin Krzysztofik, z-ca Naczelnika Oddziałowego Archiwum IPN w Lublinie przedstawił rys historyczny powstania i działalności II Inspektoratu Zamojskiego AK. Po obszernym wprowadzeniu miały miejsce wystąpienia zaproszonych gości. Przedstawiciel MEN Rafał Surdacki, odczytał list Ministra Edukacji i Nauki Przemysława Czarnka skierowany do uczestników wydarzenia. W dalszej kolejności głos zabrali: sędzia Zbigniew Łupina – członek Krajowej Rady Sądownictwa, Sławomir Zawiślak – Poseł na Sejm RP, prezes ŚZŻAK Okręg Zamość, prezes Stowarzyszenia Rozwoju Lokalnego „Zamojszczyzna”, Dariusz Pilarski – wnuk mjra Mariana Pilarskiego, ps. „Jar” oraz Andrzej Hulanicki, wnuk ppor. Ludwika Rogalskiego, ps. „ Kanciarz ”.
Wszystkie wystąpienia dotyczyły Żołnierzy II Inspektoratu Zamojskiego AK, nie zabrakło też licznych, budujących rozmów z członkami rodzin Żołnierzy II Inspektoratu Zamojskiego Armii Krajowej.
Po wystąpieniach dokonano uroczystego odsłonięcia ufundowanej przez IPN płyty pamiątkowej, poświęconej pamięci Żołnierzy II Inspektoratu Zamojskiego Armii Krajowej i Kompanii Lotnej Żandarmerii. Tej zaszczytnej czynności dokonali: Rafał Surdacki, Sławomir Zawiślak, Dariusz Pilarski, Andrzej Hulanicki, Adam Pyś, Witold Marucha, Zbigniew Łupina.
Poświęcenia pamiątkowej płyty dokonał proboszcz miejscowej parafii ks. Robert Fuk. por. Rafał Gieroba odczytał apel pamięci, a salwę honorową oddała kompania honorowa 2.Pułku Rozpoznawczego im. mjra Henryka Dobrzańskiego „Hubala” w Hrubieszowie.
Po uroczystości, przybyłe delegacje złożyły wieńce, kwiaty i znicze pamięci, a na zakończenie Orkiestra Dęta z Gminy Grabowiec odegrał a pieśń „Śpij kolego”. Patriotyczne wydarzenie zakończyły pamiątkowe zdjęcia i integracyjne rozmowy gości, członków rodzin Żołnierzy II Inspektoratu Zamojskiego Armii Krajowej oraz mieszkańców regionu.
Wśród zaproszonych gości znaleźli się obok ww.: Jacek Stefański – reprezentujący lubelskiego wojewodę Lecha Sprawkę, Ryszard Borowski – Wójt Gminy Miączyn, Bartosz Popek – Wójt Gminy Grabowiec, Jarosław Stoń – z-ca Wójta Gminy Miączyn, Anna Subocz Chachuła – Dyrektor Zamojskiej Delegatury Wojewódzkiego Inspektoratu Inspekcji Handlowej, kpt. Piotr Grabczak – z-ca Dyrektora Zakładu Karnego w Zamościu, nadkomisarz Marcin Muzyka – z-ca Powiatowego Komendanta Policji w Zamościu, kpt. Waldemar Cielniak reprezentujący dowódcę Garnizonu Zamość płka Radosława Kudraja, Delegacja 2.PR z Hrubieszowa w osobach: mjr Artur Gosiewski, por. Henryk Wsolaki st. sierż.Paweł Stachowski, Jan Fedirko przedstawiciel Fundacji Niepodległości w Lublinie, Marek Franczak – syn sierżanta Józefa Franczaka, ps. „Laluś”, Jan Kurek – działacz społeczny, historyk regionalny Waldemar Greniuk, Jan Lisiuk – prezes Koła Terenowego ŚZŻAK w Grabowcu, Kamila Maślanka – prezes Koła Terenowego ŚZŻAK w Hrubieszowie, Józef Węgliński – sołtys wsi Koniuchy, Małgorzata Piłat – sołtys wsi Kolonia Koniuchy, Adam Załoga – komendant OSP w Koniuchach, Albert Pijajko prezes OSP w Koniuchach, Waldemar Rafalski – skarbnik OSP w Koniuchach, Andrzej Kondrat – członek Bractwa Kurkowego z Radecznicy, Klub Wojskowy „Technik” z Zamościa, harcerze z 10.DH „Traperski Krąg” im. Jana Leonowicza, ps. „ Burta ’ z Suśca, którzy wraz z wojskiem pełnili wartę honorową przy pomniku podczas trwania uroczystości.
Niedzielne wydarzenie licznie zasiliły swoją obecnością członkowie rodzin Żołnierzy II Inspektoratu Zamojskiego AK pod dowództwem mjra Mariana Pilarskiego, ps. „Jar” w osobach: Artur i Dariusz Pilarski – wnukowie pułkownika Mariana Pilarskiego, ps. „Jar”, Jadwiga Mazurek – wnuczka kapitana Romana Szczura, ps. „Urszula” z rodziną, Adam Pyś – bratanek podporucznika Józefa Pysia, ps. „Ostry” z rodziną, Jan Hadam – syn porucznika Jana Hadama, ps. „Agrest” z rodziną, Andrzej Hulanicki – wnuk podporucznika Ludwika Rogalskiego, ps. „ Kanciarz ” z rodziną Rogalskich, Leszek Sokołowski – krewny podporucznika Stanisława Pakosa, ps. „Wrzos” z rodziną, Anna Wawrzkiewicz – wnuczka Andrzeja Stachyry, ps. „ Saturnin ” z rodziną, rodzina Czesława Szewluka, ps. „Orlik” , syn Stanisława Rajtara, ps. „Śmiguła”, rodzina Bronisława Rogalskiego, ps. „Gryf”, rodzina Stanisława Rogalskiego, ps. „Szczupak”, rodzina Bronisława Załogi, ps. „Wicher ”, rodzina Jana Załogi, ps. „Dąbczyk”, rodzina Władysława Jakubiaka.
W uroczystości wzięły udział poczty sztandarowe : ŚZŻAK Okręg Zamość oraz Kół Rejonowych ŚZŻAK Okręg Zamość z Zamościa, Grabowca, Łabuń, Starego Zamościa, Zwierzyńca, Hrubieszowa, Horyńca Zdroju, Uchań. W skład pocztu Koła Rejonowego ŚZŻAK z Hrubieszowa wchodzili członkowie Koła Rejonowego AK z Trzeszczan. W uroczystości wziął również udział poczet sztandarowy wystawiony przez Stowarzyszenie Żołnierzy Oddziałów Partyzanckich Okręgu Lubelskiego „Wolność i Niezawisłość” oraz poczet WP z 2. Pułku Rozpoznawczego im. mjra Henryka Dobrzańskiego „Hubal” z Hrubieszowa w składzie – ppor. Ewa Kokoć – dowódca, st. kpr. Marcin Głowacz – sztandarowy, kpr. Krzysztof Piotrowski – asysta.
