W Łabuniach smakuje najlepiej
Gmina Łabunie to jedna z mniejszych obszarowo gmin powiatu zamojskiego. Usytuowana na styku trzech mezoregionów z oknem na Roztocze w Majdanie Ruszowskim. Tworzy ją 13 sołectw, z których największe – Łabunie to siedziba gminy.
W naszej gminie w sposób szczególny teraźniejszość spotyka się z przeszłością. Osobliwości przyrody i zabytki czynią ją znakomitym miejscem do wypoczynku i rekreacji. Znajdzie tu coś dla siebie miłośnik historii, pasjonat przyrody i poszukiwacz skarbów. Wśród kolorowych pól, pagórków, równin, kompleksów leśnych i stawów, łąk i torfowisk objętych Naturą 2000, czystych źródlisk rzeki Łabuńki (dopływu Wieprza), licznych figur i krzyży przydrożnych, pomnikowych lip, rezerwatów przyrody (chroniących naturalne zbiorowiska roślinności kserotermicznej „Łabunie” i buczyny karpackiej ze starodrzewem bukowym „Księżostany”), znajdują się perełki architektoniczne pozostawione przez posiadaczy ziemskich: Łabuńskich herbu Zagłoba, Zamoyskich herbu Jelita, Grzębskich herbu Jastrzębiec, Tarnowskich herbu Leliwa czy hrabiów Szeptyckich. Są to zabytkowe zespoły pałacowo – parkowe i kościół.
Pierwszy z rozległym parkiem w stylu angielskim i cmentarzem założonym na planie koła XVIII-wieczny zespół pałacowo – parkowy w Łabuniach, którego budowniczym był VII ordynat Jan Jakub Zamoyski – jest dziś siedzibą Zgromadzenia Franciszkanek Misjonarek Maryi. Rezydencja była ulubionym miejscem zamieszkania ordynata, ale według przekazów nie jego żony- Ludwiki Poniatowskiej, córki kasztelana krakowskiego, siostry króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, która upodobała sobie jedną oficynę, zwaną dzisiaj „kasztelanką”. Historia nieszczęśliwego małżeństwa Zamoyskich zaowocowała legendą o Białej Damie – smutną i zrozpaczoną można spotkać po dziś dzień na parkowych alejkach. Mówi się również, że w pałacu znajdują się podziemia łączące Łabunie z Zamościem (perłą renesansu, miastem światowego dziedzictwa UNESCO – położonym tylko 10 kilometrów od Łabuń)… korzystano z nich podczas oblężenia Zamościa. Na terenie rozległego parku znajduje się kopiec powstańców 1863 roku i cmentarz grzebalny na planie koła o śr. 28 m, na którym w koncentrycznie położonych kwaterach spoczywają członkowie rodziny Szeptyckich, bł. Stanisław Starowieyski i siostry zakonne. Wizytę w pałacu należy poprzedzić telefonem. Siostry oferują również po uprzednim zgłoszeniu noclegi. Trwają prace nad utworzeniem ścieżki medytacji i Izby Pamięci bł. Stanisława Kostki Starowieyskiego.
Drugi klasycystyczny XIX-wieczny zespół pałacowo – parkowy (dziś w remoncie) nad rzeką Łabuńką znajduje się w Łabuńkach Pierwszych. Jego budowniczymi byli m.in. Grzębscy, Karniccy, a jednymi z ostatnich właścicielami byli Teodor i Jadwiga z Czackich Kaszowscy. Niegdyś reprezentacyjne salony zdobiły sztukaterie i wspaniałe dzieła sztuki. Biblioteka szczyciła się posiadaniem ponad 4000 tomów, w tym wielu „białych kruków” jak: „Statut” Jana Łaskiego (1506 r.) czy rękopis „Sumariuszy akt dawnych łuckich od 1560 po 1800 r.”. Meble pochodziły z petersburskich pałaców, a komnaty zdobiły rzeźby Antonia Canovy. Niewiele z tego ocalało, jakieś pojedyncze sztuki, większość rozkradziono na przestrzeni wieków w czasie licznych działań wojennych… Z zewnątrz swym majestatem nie dorównuje rezydencji w Łabuniach, ale jest równie osobliwy. Wyróżnia go m. in. pieczołowicie rekonstruowana sztukateria sufitowa i kolumnada na całej długości pałacu od strony parku. W przypałacowych oficynach mieści się Hospicjum „Santa Galla”. Pieczę nad zespołem pałacowo- parkowym sprawuje Zgromadzenie Misjonarzy Krwi Chrystusa. Na skraju parku od kilku lat zadomowiło się Mini – ZOO.
Innym równie pięknym obiektem wpisanym do rejestru zabytków jest kościół parafialny pod wezwaniem św. Dominika i Matki Boskiej Szkaplerznej z oryginalnym ogrodzeniem, którego filary zwieńczają postacie 22 świętych, kaplicą hrabiów Tarnowskich i obrazem „Jan Ewangelista” autorstwa Zofii z Fredrów Szeptyckiej, jedynej córki komediopisarza Aleksandra Fredry, żony Jana Kantego Szeptyckiego, matki 7 synów, w tym Aleksandra Szeptyckiego, gen. Stanisława Szeptyckiego i metropolity lwowskiego Romana (imię zakonne Andrzej) Szeptyckiego. Kościół został wzniesiony w stylu renesansu lubelskiego w 1605 r.
Historia naszej ziemi obfituje w bogate wydarzenia. W wielkim skrócie można tu wspomnieć o wojskach Chmielnickiego, które w 1648 r. stacjonowały w Łabuniach i o roku 1656 r., gdy okoliczne wsie były plądrowane przez wojska szwedzkie. W 1704 r. obozował tu król szwedzki Karol XII. W 1920 r. teren gminy stał się przedpolem bitwy pod Komarowem, gdzie wojska polskie walczyły z konarmią Budionnego. W 1939 r. w ramach bitwy pod Cześnikami o Wzgórze 256 kilkudniowe walki z wojskami niemieckimi toczyła pod Barchaczowem, Bródkiem i Łabuniami 39 Dywizja Piechoty dowodzona przez generała Olbrychta. Nie ominęła gminy akcja wysiedlania ludności polskiej przez okupanta niemieckiego w grudniu 1942 r.
Tylko u nas posmakują Państwo złocistego oleju świątecznego roztoczańskiego, którego produkcją zajmuje się „Ekomuzeum- olejarnia świąteczna” Justyny i Tomasza Kostrubców z Ruszowa. Zwiedzą skansen i wezmą udział w widowisku „Jak drzewiej biło się olej”. Dzieciaki zapraszamy do gospodarstwa agro-edukacyjnego „Kolorowe ranczo”, gdzie w ramach zdobywania nowych doświadczeń pani Ewa Wieczorek opowie i pokaże, jak dawniej w domowych warunkach wyrabiano chleb, ciasto i masło, w jaki sposób prano, prasowano, oświetlano domy oraz jak uprawiano ekologiczny ogród. Dorosłych zachęcamy do skorzystania z oferty gospodarstwa agroturystycznego „Domek pod lasem” w Barchaczowie, z którego okien roztacza się szczególny widok na Dolinę Górnej Łabuńki, gdzie wśród traw buszują ptaki łowne: derkacz, dubelt czy dzięcioł białoszyi, a bliskość lasów mieszanych stwarza swoisty mikroklimat i niekończącą się ochotę na grzybobranie lub spacer… Ścieżki piesze i rowerowe czekają na realizację, ale już teraz warto przemierzyć gminę szlakiem tradycji, pamięci, przyrody. Zachęcamy do: odwiedzenia Izby Muzealnej w Barchaczowie, którą tworzą izba mieszkalna z pocz. XX w., miejsce pamięci boju o Wzgórze 256 i sala wystawowo – konferencyjna; Izby Muzealnej przy bibliotece, ścieżki edukacyjno – przyrodniczej „Ogród Pawie Pióro”, licznych miejsc pamięci, pomników, w tym czterech Dębów Katyńskich posadzonych w ramach projektu edukacyjnego „Katyń – pamiętamy!”.
To ludzie tworzą naszą gminę. Bez ich zaangażowania i pasji niewiele by powstało czy zadziało się pozytywnego. Współpraca i relacje instytucji, organizacji społecznych i wsparcie władz samorządowych przyczyniają się do rozwoju gminy i krzewienia dobrego jej imienia.
Czego chcieć więcej? Serdecznie zapraszamy do odkrywania uroków i odwiedzenia Ziemi Łabuńskiej, bo „Lubelskie smakuj życie najlepiej smakuje w Łabuniach”.
