Frytki, pizza i kebab…
…Nie. To nie jest reklama nowej restauracji w Zamościu. Jakiś czas temu pisałam o historii polskiej kuchni, kolega Tomek Banach o historii kawy, są natomiast potrawy czy dania w naszych jadłospisach, które pochodzą z innych kuchni, bardzo je lubimy i pozornie wydaje się, że zagościły na naszych stołach całkiem niedawno, ale czy na pewno?
Frytki i chipsy. Natknęłam się kiedyś na ciekawy „dokument” – Menu przyjęcia weselnego Marii i Michała Zamoyskich z 1926 r. Moją uwagę przykuła jedna z pozycji – „pommes frites” czyli po prostu frytki. Frytki w menu z 1926 roku jako danie główne? Poszperałam więc trochę w internecie i oto efekty owych poszukiwań: Frytki po raz pierwszy pojawiły się w Belgii. Belgowie odkryli je przez przypadek w XVII wieku. Ich ulubionym daniem były małe smażone rybki, ale niestety w zimie, czasami trudno je było wyłowić. Belgowie znaleźli sobie zastępczy smakołyk, zamiast rybek zaczęli smażyć ziemniaki, które obierali i kroili tak, by kształtem przypominały właśnie rybki. Pierwszy bar z frytkami otwarto w 1857 roku w Belgii właśnie. Do wyboru były frytki małe i duże zwane „une russe” i „une cosaque”.
Nazwa „frytki” może mieć dwojakie pochodzenie. Podobno pierwszym sprzedawcą frytek był niejaki Fritz, którego belgijska gazeta nazwała „królem frytek”. A być może nazwa wzięła się od francuskiego słowa frités (od frire – smażyć). Frytki po angielsku nazywane są french fries, gdyż w Belgii oficjalnym językiem jest francuski. Chociaż Francuzi czasami również przypisują sobie pierwszeństwo w wynalezieniu tego przysmaku. Do Stanów Zjednoczonych frytki zawędrowały dopiero razem z weteranami po I wojnie światowej, mimo, że chyba najbardziej kojarzą nam się właśnie z kuchnią amerykańską.
Jeżeli chodzi o chipsy to legenda głosi, że George Crum, szef kuchni w Moon Lake Lodge w Saratoga Springs w stanie Nowy Jork, znany był jako świetny, ale wyjątkowo kapryśny kucharz, mimo to gości do restauracji przychodziło bardzo wielu. Latem 1853 roku Cornelius Vanderbilt odesłał do kuchni porcję ziemniaków z komentarzem: „A, fe! Te ziemniaki są za grubo pokrojone!”, Crum wpadł w furię. Ponieważ jednak rodzina Vanderbiltów była bardzo wpływowa nie mógł się „zrewanżować” przypalonym albo przesolonym daniem, uciekł się więc do podstępu. Pokroił kartofle najcieniej jak się dało, usmażył je na oleju i mocno posolił, po czym wysłał na salę z życzeniami smacznego. Cornelius Vanderbilt znając sławę kucharza spodziewał się podstępu, spróbował jednak potrawy, która bardzo mu posmakowała! A smażone na chrupko cienkie jak papier plastry ziemniaków stały się sławne na całym świecie. Tyle legenda natomiast badacze historii kulinariów dodają, że przepis na chipsy można znaleźć w jednej z książek kucharskich z lat 30. XIX w.
Pizza. Wbrew obiegowej opinii pizzy nie wymyślili Włosi, jej historia zaczyna się w Starożytnej Grecji. Popularne tam były płaskie chleby posmarowane oliwą, czosnkiem i posypane świeżymi lub suszonymi ziołami. Gdy Rzymianie podbili Grecję przejęli nie tylko kulturę, religię i sztukę grecką ale również i kulinaria. Płaskie greckie placki nazwali focaccią.
W XVII wieku, do Europy trafiły pomidory i bardzo szybko zaczęto je dodawać na chrupiące ciasto. Najbardziej lubiana była w Neapolu. W 1889 roku Neapol odwiedziła królowa Włoch Małgorzata Sabaudzka z mężem, jeden z piekarzy przygotował na ich cześć placek zdobiony dodatkami w narodowych barwach: zieloną bazylią, białą mozzarellą i czerwonymi pomidorami. W ten oto sposób powstała najprostsza i najbardziej znana pizza Margherita, nazwana tak od imienia królowej. Na przaśny placek zaczęto więc dodawać różne składniki, podobno zgodnie z tradycją na prawdziwej włoskiej pizzy nie powinno być ich więcej niż trzy. Jakiś czas później pizza stała się modna w Stanach Zjednoczonych, stworzono tam wersję placka „na bogato” – na grubym spodzie i z wieloma dodatkami.
Myślę, że wywodzące się z kuchni żydowskiej, nasze regionalne cebularze również można porównać do pierwotnej wersji pizzy.
Kebab. Danie mięsne zwane kebabem, znane jest na świecie od setek lat, a jego kolebką jest Turcja. Jakieś pół wieku temu kebab pojawił się w Europie. Początkowo był daniem podobnym do tego, które teraz możemy zjeść w Turcji – plasterki odpowiednio przyprawionego mięsa z ryżem i z warzywami. W pewnym momencie jednak ktoś wpadł na pomysł, żeby zamiast dodawać ryżu do kebabu, mięso warzywa i sosy nałożyć do pity.
W 1971 i 1972 roku Mehmet Aygüna i Kadir Nurman, otworzyli lokale z tak serwowanym daniem w Zachodnim Berlinie. Brytyjczycy natomiast twierdzą, że pierwszy bar z kebabem został otwarty w 1966 roku w Londynie.
W Berlinie możemy ponoć skosztować najlepszych kebabów ulicznych w Europie. Najbardziej znanym jest Mustafa – gdzie mięso opiekane jest wraz z warzywami, dzięki czemu jest bogate w smak i w aromat. W Polsce popularne są kebaby z kurczaka lub z baraniny. W każdym mieście, nawet małym, od co najmniej dekady znajduje się lokal z kebabem.
Jak widać historia kulinariów jest bardzo ciekawa, a niektóre potrawy mają starszy rodowód niż nam się na pozór wydaje.
Dominika Lipska – Turystyka z Pasją
