W Polsce dotychczas powstała tylko jedna spółdzielnia energetyczna. Spółdzielnia Nasza Energia sp. z o.o. została powołana w czerwcu 2014 z inicjatywy zamojskiej spółki Bio Power oraz czterech gmin powiatu zamojskiego: Komarów–Osada, Sitno, Skierbieszów i Łabunie. Założyciele Spółdzielni planują do końca 2020 roku wybudować największy autonomiczny region energetyczny w Europie.
Współczesna energetyka
Zadania jakie stawiane są przed współczesną energetyką nie ograniczają się jedynie do zwiększania mocy bloków produkujących energię czy ograniczania zużycia prądu. Obecnie zmienia się podejście do całego zagadnienia w aspekcie poszukiwania alternatywnych źródeł energii (najlepiej tzw. odnawialnych), sposobu wykorzystania, magazynowania oraz przeciwdziałania tzw. zużyciu szczytowemu. Odpowiedzią na powyższe kwestie, przynajmniej w istotnej części, jest tworzenie systemów rozproszonych, zasilających sieć publiczną oraz to, co tak ładnie nazwano „energetyką społeczną” (obywatelską).
W obrębie energetyki społecznej kierunkiem wiodącym jest energetyka prosumencka, która stanowi filar gospodarki niskoemisyjnej, przede wszystkim dzięki wspieraniu efektywności energetycznej. Energia produkowana jest co do zasady w tym samym miejscu, w którym jest użytkowana. Odbiorca energii jest nie tylko użytkownikiem, ale także aktywnym uczestnikiem produkcji. W przypadku wystąpienia nadwyżki energii, której producent energii OZE nie zużyje na własne potrzeby, istnieje możliwość odsprzedania jej do sieci publicznej. Grupy tak rozumianych indywidualnych producentów mogą tworzyć stowarzyszenia, grupy producenckie oparte na prawie cywilnym lub kapitałowym oraz spółdzielnie. Wśród wyżej wymienionych, w ideę prosumenckości najbardziej wpisuje się forma połączenia kapitałowo-osobowego jakim jest spółdzielnia.
Spółdzielnia energetyczna (kooperatywa energetyczna) – jest to rodzaj spółdzielni, której celem jest produkcja energii na własny użytek oraz na sprzedaż. W ostatnich latach, ze względu na rozwój technologii małoskalowego wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, w dynamiczny sposób rozwijają się spółdzielnie energetyczne, np. w krajach UE, takich jak Niemcy, Dania, Francja, Włochy czy Wielka Brytania (Baywind Energy Co-operative). W Unii Europejskiej powstało porozumienie REScoop 20-20-20 zrzeszające kooperatywy energetyczne z 7 krajów, którego podstawowym celem jest propagowanie idei spółdzielczości energetycznej.
Spółdzielnie energetyczne w polskim prawie
Instytucja spółdzielni energetycznej nie jest znana polskiemu prawu. Spółdzielnie funkcjonują w Polsce na podstawie prawa spółdzielczego, które nie przewiduje ograniczeń, co do zakresu prowadzonej przez spółdzielnię działalności gospodarczej. W związku z powyższym, model spółdzielczy nie jest wymagany do prowadzenia działalności w zakresie energetyki obywatelskiej. Interesującym rozwiązaniem jest model spółdzielni socjalnej. Warto zaznaczyć, że model prawny nie musi się opierać na prawie o spółdzielniach socjalnych, ale korzystając z doświadczeń niemieckich można stworzyć przedsiębiorstwo energetyczne w charakterze spółki socjalnej opartej o prawo kapitałowe.
Zaletą spółdzielni, w porównaniu do innych form prawnych działalności, jest stosunkowo prosta procedura tworzenia spółdzielni. Zgodnie z ustawą z dnia 16 września 1982 roku Prawo Spółdzielcze, spółdzielnię może założyć nie mniej niż 10 osób fizycznych lub 3 osoby prawne, przy czym założenie spółdzielni nie wymaga formy aktu notarialnego, a jedynie notarialnego potwierdzenia podpisów członków zarządu. Obecnie brakuje również ograniczeń co do tego, kto może utworzyć spółdzielnię energetyczną oraz jaki jest minimalny wkład członka. Forma prawna spółdzielni to najbardziej demokratyczna i równoprawna formuła organizacyjna. Po pierwsze, każdy członek spółdzielni posiada jeden głos na Walnym Zgromadzeniu, bez względu na ilość posiadanych udziałów. Ponadto każdy z członków jest właścicielem infrastruktury wybudowanej przez spółdzielnię w części adekwatnej do ilości posiadanych udziałów. Członkowie spółdzielni energetycznej mają również możliwość wykorzystania nadwyżki bilansowej. Warto zaznaczyć, że udział w nadwyżce bilansowej jest proporcjonalny do przyrostu aktywów spółdzielni w okresie posiadania danego udziału, w związku z tym wcześniej wykupiony udział generuje większy zysk niż ten nabyty w późniejszym terminie. Wbrew pozorom założenie spółdzielni nie jest inicjatywą ściśle lokalną. Aby zostać członkiem spółdzielni wystarczy bowiem złożyć stosowną deklarację, uiścić kwotę wpisowego oraz nabyć co najmniej jeden jej udział. Zatem członek spółdzielni może mieszkać/mieć siedzibę również poza terenem gmin inicjatywnych i tak samo jak lokalni udziałowcy uczestniczyć w zyskach spółdzielni, wpływać na kluczowe decyzje spółdzielni, wybierać oraz być wybieranym do organów spółdzielni.
Spółdzielnia energetyczna jest odrębną osobą prawną (również w stosunku do swoich członków), a relacje handlowe między spółdzielnią, a jej członkami rządzą się takimi samymi prawami, jak te pomiędzy niezależnymi podmiotami obrotu gospodarczego. W związku z powyższym, sprzedaż energii elektrycznej przez spółdzielnię energetyczną członkom następuje na podstawie zwykłej umowy sprzedaży energii. Dodatkowo odpowiedzialność spółdzielni wobec wierzycieli ograniczona jest do wysokości jej majątku, członkowie, co do zasady, nie odpowiadają za jej zobowiązania, chyba że statut stanowi inaczej. W razie możliwego niepowodzenia inwestycji, osobisty majątek członków spółdzielni jest chroniony, dlatego też inwestycja w OZE w formie spółdzielni energetycznej jest bezpieczniejsza w porównaniu do prywatnych inwestycji w OZE realizowanych przez indywidualnych prosumentów czy też realizowanych w formie spółki cywilnej, w przypadku których tego rodzaju ochrona nie występuje. Każda spółdzielnia musi posiadać organy takie jak: zarząd, rada nadzorcza oraz posiadające największą władzę – walne zgromadzenie. Możliwe jest również powołanie dodatkowych organów, które będą wspierać funkcjonowanie podmiotu. Funkcje w organach spółdzielni mogą być pełnione wyłącznie przez członków spółdzielni, zaś stanowiska w zarządzie i radzie nadzorczej powinny być piastowane wyłącznie przez osoby fizyczne.
Spółdzielnie energetyczne w Polsce
W Polsce dotychczas powstała tylko jedna spółdzielnia energetyczna. Spółdzielnia Nasza Energia sp. z o.o. została powołana w czerwcu 2014 z inicjatywy zamojskiej spółki Bio Power oraz czterech gmin powiatu zamojskiego: Komarów–Osada, Sitno, Skierbieszów i Łabunie. Założyciele Spółdzielni planują do końca 2020 roku wybudować największy autonomiczny region energetyczny w Europie. Region, który dzięki własnemu systemowi zasilania opartemu o źródła odnawialne zaopatrzy w energię elektryczną, a w miarę możliwości także w energię cieplną, budynki użyteczności publicznej oraz gospodarstwa położone na terenie gmin partnerskich. Koncepcja przedsięwzięcia, z uwagi na wyjątkowe warunki agrarne panujące na terenach Polski Wschodniej, opiera się na budowie zintegrowanej sieci biogazowni rolniczych. Na terenie każdej z gmin zostanie wybudowany tzw. węzeł energetyczny składający się z trzech biogazowni o mocy 0,5 – 1 MW każda. Poszczególne jednostki wytwórcze będą odpowiednio oddalone od siebie i połączone między sobą mostami kablowymi, wyposażonymi, stosownie do aktualnych potrzeb, w odpowiednią liczbę rozdzielnic n/N przystosowanych do przyłączania odbiorców, co zapewni wzajemne rezerwowanie mocy. Należy podkreślić, że z siecią dystrybucyjną będzie powiązana tylko jedna jednostka wytwórcza, wchodząca w skład węzła. Z kolei poszczególne węzły energetyczne będą wzajemnie powiązane, tworząc unikalny układ połączeń. Energia elektryczna będzie zatem dostarczona do odbiorcy z pominięciem krajowego systemu dystrybucyjnego. Projektodawcy zapewniają, że dzięki tym unikalnym rozwiązaniom będą mogli zaoferować lokalnym odbiorcom energię o około 20% tańszą niż ta pobierana z krajowego systemu elektromagnetycznego. Przychód ze sprzedaży surowca jest szacowany na 25 mln zł. rocznie. Całość pierwszego etapu inwestycji wymaga nakładów finansowych w wysokości 150 mln złotych. Obecnie Spółdzielnia Nasza Energia jest na etapie projektowania pierwszej instalacji oraz pozyskiwania nowych członków i partnerów strategicznych. Planowany czas realizacji pierwszego etapu inwestycji to 7 lat. Po zakończeniu pierwszego etapu inwestycji udziałowcy spodziewają się, że zysk z działalności gospodarczej wyniesie w granicach 15 mln złotych rocznie. Według projektodawców, uruchomienie spółdzielni energetycznej przyczyni się do powstania setek miejsc pracy, aktywizacji rolnictwa, umożliwi dostęp do wysokowydajnego nawozu naturalnego w postaci uzdatnionej masy pofermentacyjnej oraz redukcję zanieczyszczeń z lokalnych kotłowni. Ponadto uruchomienie inwestycji poprawi bezpieczeństwo zasilania w energię elektryczną terenów wschodniej Polski, która jest najbardziej zagrożona ryzykiem wystąpienia rozległej awarii systemu elektroenergetycznego, tzw. blackoutu. Uruchomienie projektu przyczyni się również do wzmocnienia statusu społecznego oraz gospodarczego gmin i ich mieszkańców.
Europejskim liderem pod względem liczby spółdzielni energetycznych są Niemcy. Na koniec 2013 roku funkcjonowało tam 888 spółdzielni energetycznych, przy czym najwięcej z nich działa w sektorze fotowoltaicznym, nieco mniej w zakresie wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej biomasy, a najmniej w sferze wytwarzania energii elektrycznej z wiatru. Ministerstwo Gospodarki pracuje obecnie nad stworzeniem korzystnych warunków dla rozwoju spółdzielni energetycznych w Polsce, np.: poprzez uruchomienie dedykowanego programu finansowania oraz stworzenie dedykowanych regulacji prawnych dotyczących spółdzielni odrębnego typu – spółdzielni energetycznych.
Poseł na Sejm Jarosław Sachajko, przewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi, wyraża głębokie zainteresowanie ideą spółdzielczości energetycznej. Poseł Sachajko skupia wokół siebie pasjonatów i ekspertów w zakresie prawa, jak i technologii energii odnawialnych OZE, przedsiębiorców oraz prywatnych inwestorów. W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji na temat możliwości podjęcia współpracy Jarosław Sachajko zaprasza do kontaktu ze swoim asystentem społecznym Marianem Hordejukiem pod numerem tel. 793 770 959, w filii biura poselskiego, ul. Krzywa 37/21 w Chełmie lub bezpośrednio ze swoim biurem poselskim przy ul. Akademickiej 4 w Zamościu, lub pod numerami tel. 884 02 02 07, 609 858 811, e-mail: poseł. jaroslaw.sachajko@gmail.com, jsachajko@gmail.com.
